જનરેશન ગેપની સમસ્યાઓ કઇ રીતે દૂર થઇ શકે?
જનરેશન ગેપ
એટલે બે પેઢી વચ્ચેનું અંતર- વીસ વર્ષનો સમયગાળો. અંતર વયની સાથે સાથે વિચારોનું પણ.......!!!
બે ભિન્ન અવસ્થાએ પહોંચેલી વ્યક્તિઓનો જીવન તરફ જોવાનો આગવો દ્રષ્ટિકોણ …..સતત પોતાની વાત
કહેવા અને મનાવવા મથતી બે વ્યક્તિતત્વોની લડાઈ- એટલે જ જનરેશન ગેપ...
આજે ચાલીસી કે પચાસીમાં જીવતા વડીલોએ પોતાની
યુવાનીમાં જીવનને બહું જ ઘસારાથી વેઠેલું છે. જીવનના સંઘર્ષોએ એમને ઘડ્યા છે. સતત મથીમથીને,
વેઠીવેઠીને એ થોડાઘણાં સુખી થયા છે. એટલે સુખનું મૂલ્ય એમને સમજાયું છે. આ સુખમાં સંતોષનો
ઓડકાર છે! જ્યાં છે ત્યાં એ સુખી છે. સુખી થવા માટેનો કોઈ રિસ્ક ‘હવે’ એમને લેવો નથી.
જે કાળીમજૂરી એમણે કરી છે. એ કદાચ એમના બાળકોએ ન કરવી પડે એ માટે એમણે સતત પ્રયત્ન
કર્યા છે. ‘હું જે ન ભણી શક્યો,’ ‘મારી જે ઈચ્છાઓ બાકી રહી ગઈ’ અથવા ‘મારે જ્યાં પહોંચવું
હતું ત્યાં મારા બાળકો પહોંચે’ એવી છૂપી આશા દરેક વડીલવર્ગ સેવે છે. અને જ્યાંરે આ
ઈચ્છાઓની બાળકો ઉપેક્ષા કરે ત્યારે તેમનું
મન દુભાય છે. અને ત્યાથી જ મતાંતર અને મનાંતર(મન વચ્ચેનું અંતર) શરુ થાય છે. આપણી અતૃપ્ત
ઇચ્છાઓ આપણા બાળકોના ખભે લાદીને આપણે શું મેળવી લઈશું? એમનું
પણ પોતાનું જીવન છે. એમની પણ પોતાની ઈચ્છાઓ અને મહત્વકાંક્ષાઓ છે. એમણે પણ જીવનમાં ઢગલાબંધ સપના
જોયા છે. જેમ આપણી ઈચ્છાઓની પૂર્તિ આપણે બાળકો પાસેથી ઈચ્છીએ છીએ એવી રીતે એ પણ ચોક્કસ
તમારી પાસેથી ઘણી અપેક્ષાઓ રાખે છે. એ આપણે ભૂલી જઈએ છીએ અને
નકામા પોતાના કક્કા સાબિત કરવા મથીએ છીએ.
એક સમય પછી આ પેઢી સૅટલ થઈ ગઈ છે. સ્થિર થઈ ગઈ છે
પોતાની ગૃહસ્થીમાં, પોતાના સમાજમાં. એને ટકીને રહેવું છે આ સમાજમાં મોભાભેર,
ઇજ્જતભેર અને સન્માનથી. બદલાતી પેઢી વિશે, બદલાતી પેઢીની વિચારસરણી વિશે, એની સ્વચ્છંદતા અને સ્વતંત્રતા વિશે
એને ચિંતા નથી, ફરિયાદ છે. પોતાના બાળકોને એમને કંઈ પૂછવું નથી બસ, કહેવું
છે, ટોકવું છે. અને જો બાળક એમના કીધે વર્તે
તો જ બાળક આજ્ઞાકારી,
નહિં તો વંઠેલ અને નાલાયક. આ પેઢી પાસે હાથવગો અનુભવ છે. એની આંખોએ ઝડપથી બદલાતા સમયને,
બદલાતી વસ્તુઓને અને બદલાતા સંબંધને બહુ નજીકથી જોયા છે. ગામડાના લોકો કહે એમ ‘બહુ
દિવાળી ભાળી છે.’ પણ આ પરિવર્તનને કદાચ સંપૂર્ણપણે સ્વીકારી શક્યા નથી. અમેરિકા,
કેનેડા કે પછી લંડનમાં રહેતી ભારતીય સ્ત્રી ભલે મોર્ડન કપડા પહેરીને, થોડી ઉડાઉ થઈ ગઈ હોય છતાંયે એના માનસમાં
ઝાઝો ફેરફાર નથી થયો. હજુયે દીકરો પરણે ત્યારે એના અંદરની મા એકાએક સાસુ બની જતી હોય
છે. વૉટ્સઍપ પર કે ફેસબુક શીખી ગયેલી આ વડીલપેઢી શક્ય છે કે હજુયે એના ઘરમાં નાનીનાની
વાતે ઝઘડતી હોય!!! આ પેઢી પાસે પોતાની માન્યતાઓ, પૂર્વગ્રહ,
પૂર્વધારણાઓ છે. અને એ એમાં બિલકુલ છૂટછાટ નથી ઈચ્છતી. કદાચ એટલે જ નવી
પેઢી સાથે એને વાંધા પડે છે. ‘આ કામ આમ જ થાય’ , ‘હું જે કહું એમ જ કરવાનું’ એવું ઘણુંખરું કહીને
વડીલો એમના ટીનએજર કે યુવાન બાળકોને ટોક્યા કરે છે. અને યુવાનો ‘કેમ? આમ કર્યે તો શું થાય?’, ‘હું તો આમ જ કરીશ.’ જેવી અડિયલ જીદ સાથે કામ
કરે છે. યુવાપેઢી પાસે એની આગવી સૂઝબૂઝ છે, ટેકનોલોજી છે, પ્રેકટિકલ અપ્રોચ છે લાઈફ
તરફનો. એને નાનીનાની વાતોને પકડી રાખતા નથી આવડતું. એ લોજિકલી વિચાર કરે છે. એ બધી
વાતોને સિરયસલી લઈને માથું પકડીને ચિંતા કરતો નથી .એ નચિંત થઈને
‘જોયુ જાશે......કે ફોડી લઈશું’ ની ખુમારીથી જીવે છે. યુવાપેઢીને DNA માં આંખો તો મળી છે પણ દ્રષ્ટિ
નથી મળી! એક અલગ જ ભાવવિશ્વમાં યુવાપેઢી જીવે છે. ટીનએજમાં પ્રવેશતા લોકો સામે ગ્લેમર
છે, ઢગલાબંધ સપનાઓ છે, દિલ ફાડીને જીવવાની
ખુમારી છે, નાજુક ભાવોનું સંવેદનતંત્ર છે, ઉઘડતી કળી જેટલી કુમાશ અને ઝાકળથી ધોયેલી
આંખો છે. નિર્બંધ પાંખો અને આશ્લેષમાં લઈ લેવાય એવું આકાશ છે, ઝરણાં જેવી ચંચળતા ઉછાળા
ભરે છે એમાં...જીવન શું છે એ કદાચ હવે એને સમજાવા લાગે છે!!!! શું આવી યુવાની વડીલોએ
નથી જોઈ?? જીવનનાં કડવા સત્યો જ્યાં સુધી નથી સમજાતા ત્યાં સુધી એનો સ્વાદ કાચી કેરી
જેવો છે. ભલે સરકાર ૧૮વર્ષની ઉંમર પછી ચૂંટણીમાં મતદાન કરવાનો અધિકાર આપી યુવાનોને
પરિપક્વ ગણે!!! પણ હકીકતમાં ઉંમર અને પરિપક્વતાને કોઈ સંબંધ નથી.. વડીલપેઢી પાસે લાં.....બો
અનુભવ છે. એમણે યુવાવસ્થાએ માણેલી રંગીન સાંજો અને દિલ ભાંગ્યાની વેળા ખૂંચતી કણીઓનું
દર્દ માણ્યું છે. સાસરામાં અવારનવાર થયેલા અપમાનનાં કડવા ઘૂંટડા પીને સ્ત્રીઓએ સંબંધો
ટકાવ્યા છે. અને તૂટેલા સંબંધો માટે તલવારની ધાર પણ કાઢી રાખી છે!! એમની પાસે
‘એમના જમાનાની’ ઘણી વાતો કહેવાની છે. અને યુવાપેઢી માટે એ ભાષણથી વધુ
કાંઈ જ નથીL. વડીલપેઢી પાસે મૂલ્યલક્ષી કેળવણી છે, જ્યારે યુવાનપેઢી પાસે
મૂલ્યલક્ષી પ્રયોગો છે. પોતાના સંતાનો જ્યારે પોતાનું કહ્યું ન માને ત્યારે વડીલો
પાસેV ‘સરખામણી’ નું મોટું હથિયાર છે. ‘પેલાનો દીકરો કે પેલાની દીકરી’ જેવી વાતો કરીને
પોતાના બાળકોને એનાથી ઊતરતા સાબિત કરવા માંડે છે. આવું કરવાથી પોતાના સંતાનોને પ્રેરણા
મળશે એવો ભ્રમ ભાંગી નાંખવા જેવો છે. યુવાવર્ગ યુનિકનેસ માને છે. યુવાવસ્થામાં કે મુગ્ધાવસ્થામાં
યુવાન પોતાને જ શ્રેષ્ઠ ગણે છે. પોતે જ પોતાનો ફેન હોય છે. જબ વી મેટ મૂવીનો કરીના
કપૂરનો ડાયલૉગ છે: ‘મેં અપની ફેવરીટ હૂં’. પોતે કરેલા કામ એને ગમે છે. વડીલપેઢી
એને એના નિર્ણયોમાં સાથ આપે તો એને ચોક્કસ ગમશે. પણ વડીલપેઢી પાસે સલાહ આપ્યા સિવાય
કંઇ નથી. આપણે લગામ બાંધી રાખવી છે બાળકો પર!!! પોતાનું કહ્યું ન માને તો બે થપ્પડ
લગાવી દેવાની હિંસકવૃત્તિ વડીલોની છે, છે કે નહિ??
જે મા-બાપ પોતાના બાળકોને સ્વતંત્રતા નથી આપી શકતા,
એમના વિચારોની કદર નથી કરી શકતા એ બાળકો એમના મા-બાપની કદર કરશે એ આશા જ મૂર્ખાઇ ભરેલી
છે.
નવીપેઢી વડીલો પાસેથી કંઇક શીખે એવી ઈચ્છા હોય તો
વડીલોએ પણ નવીપેઢી પાસેથી ઘણું શીખવાનું છે. એને હૂંફના તાપણાની જરુર છે. અને આપણે
સલાહનાં ઝાપટા મારીએ છીએ. કોઇપણ મા-બાપ પોતાના બાળકો સાથે પોતાના વ્યવસાયની,
નોકરીની વાતો કરતા નથીL. ઘરનાં કોઇપણ પ્રસંગોમાં યુવાનોના મંતવ્યને સાંભળ્યા ન સાંભળ્યા
કરવામાં આવે છે. કોઇપણ ઘરમાં ખુલ્લા મનથી, બધાની હાજરીમાં ઘરની સમસ્યાઓ ચર્ચાતી નથીL.
જો તમારું બાળક કોઇ ભૂલ કરે કે કોઇ સત્ય તમને કહે તો શું એ ધીરજથી સાંભળવાની તમારી
તૈયારી છે? મા-બાપ કયારેય મિત્ર નથીL બની શકતા એનું કારણ જ આ છે. બીજીબાજુ, યુવાનો
પોતાના મા-બાપના સ્વભાવથી પરિચિત છે, જે કદાચ બદલાશે નહિ એ નક્કી!!
પણ આપણે યુવાનો વડીલોની અવગણના કરીને, એમને ચૂપ કરતા
કરીને, એમની સામે મોટા અવાજે બોલીને કઇ મર્દાનગી દેખાડીએ છીએ? એમણે તમારા માટે
ઘણું જતું કર્યુ છે. તમારા જીવનને નવો ઓપ આપવા, તમારું ફ્યુચર બ્રાઇટ
કરવા એમણે પોતાના
રંગીન સપના ખેરવ્યા છે. જનરેશન ગેપની
આ જે ખીણ છે એને આપણા સંકુચિત માનસે બહુ વિસ્તૃત કરી છે. સમજદારીનો, સ્વીકારનો,
પ્રેમનો, સહનશક્તિનો પુલ બાંધીને જ આ ખીણ પાર કરી
શકાય.....
એક શિક્ષકે બહુ જ સુંદર વાત કીધી છે કે “ હર વર્ષે નવા બાળકો અમારી
સામે આવે છે. અને હરવર્ષના દરેક બાળકોમાં થોડું પરિવર્તન જોવા મળે છે. પ્રવાહ બદલાયો છે,
પણ ફંટાયો નથીL. નવીપેઢી બહુ જ સમજદાર, ઇમાનદાર અને મોંફટ છે. એ બહુ
જ ઍડવાન્સ પેઢી છે. ઇન્સટન્ટ પેઢી છે. તમારે એની સાથે તાલ મેળવવો હોય તો તમારે પણ
દોડવું પડશે. ઇન્ટરેસ્ટિંગ વાતો, ઇન્ટરેસ્ટિંગ મુદ્દા અને
સરળ લાગતા ઉપાયો છે આ પેઢી પાસે!!! એની પાસે ઘસાયેલી અને મહોંતા બનાવાય એવી વાતો નથીL.
તદન નવી જ વાત એની પાસે છે. આ પેઢી
અભ્યાસુ નથીL, ધુની છે”
નાપાસ થતાં કે અસફળ થતાં યુવાનોને આપણે ઢોરમાર મારીયે છીએ. એના પર ખર્ચેલા પૈસાનો એને
વ્યંગ કરીએ છીએ. બે-ચાર માણસો સામે એને રખડેલ, વંઠેલ, આળસુ, અક્કલમઠ્ઠો જેવુ કહીને
એની ફજેતી કરીએ છીએ. પણ જો એ ક્યાંક સફળ થઇ જાય, કશુંક પામી જાય તો એ જ ખુલ્લા દિલથી
આપણે એને શાબાશી નથીL આપતા અથવા એ જ બે-ચાર માણસો સામે એની પ્રશંસા નથીL કરતા....!!!
જો પોતાનું બાળક સફળ થાય તો એમાં મા-બાપનો
હાથ જરુર છે, પણ જો નિષ્ફળ જાય તો.....??
એમાં બધો જ વાંક બાળકનો જ???
વડીલપેઢીનાં મુંબઇના મિલિંદ કોરડે જનરેશન ગેપનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કરતા કહે છે: “આજના સમયમાં જનરેશન ગેપ બહુ વ્યાપક બનતો જાય છે. ૮૦’ ના દાયકા સુધી જીવતા
લોકો વચ્ચે પણ આ ગેપ હતો જ. પણ ત્યારે આટલી સમસ્યાઓ નહોતી. ઝડપથી બદલાતી ટેકનોલોજી
અને પશ્ચિમનો પવન ફુંકાવાને કારણે આ સમસ્યા વકરી છે. અમે અમારા વડીલોની દરેક વાતને
માની છે. પણ આજની પેઢી પાસે ઘણા બધા વિકલ્પો છે. ગેજેટ્સ, ટેબલેટ, આઇપેડ, આઇફોન
બધાએ જીવન સરળ કરી નાખ્યુંછે. આ પેઢીની ફ્રેમ ઑફ માઇન્ડ અલગ છે. તે દરેક વાતને
સરળતાથી કન્ફેસ કરી શકે છે. દરેક વાતમાં પ્રશ્નો પૂછે છે. જે અમે ક્યારેય નથીL
કર્યું. અને આ બધી સમસ્યાઓને લીધે જ સંયુક્ત કુટુંબ વિખેરાયા છે. જનરેશન ગેપનું પરિણામ છે ફ્લેટ સિસ્ટમ, એકલા રહેવાની વૃત્તિ,
સંકુચિત માનસ, ઘૂંટાતું જીવન!!! અમારા પેઢી માટે આજે પણ રુપિયાનું છે, વસ્તુનું
મૂલ્ય છે,સંબંધોનુ મૂલ્ય છે. જ્યારે અમારા બાળકો માટે મૂલ્ય નહિ પણ કિંમત છે. અમે એસ.
ટી બસમાં જવાનું પસંદ કરીયે છીએ કારણ રીક્ષામાં વધુ પૈસા થાય. પણ અમારા બાળકો માટે
પૈસાનું મૂલ્ય નથીL એ રીક્ષા જ પ્રિફર કરશે. આજે એક જ ઘરમાં રહીને, સામસામે બેસીને પણ
કૉમ્યુનિકેશન નથીL.આ જનરેશન
ગેપ માટે
બંને પેઢીએ થોડા થોડા પગલા નજીક આવવાની જરુર છે. સમજદારી, જવાબદારી અને સહનશીલતા
સંબંધોને મજબૂતી પૂરી પાડે છે. આ પેઢીની જરુરિયાતો વધતી જાય છે. દિવસે દિવસે એને ગેજેટ્સ
અને પછી ઍડવાન્સ ગેજેટ્સV જોઇએ છે. દિવસભર આ ગેજેટ્સમાં જ એ રચ્યોપચ્યો રહે છે. આ પેઢીનું
ભણતર મૂલ્યલક્ષી નહિ પણ કરિયરલક્ષી છે.” એમનો જ પુત્ર જય કોરડે કહે છે: “વિચારોના બદલાવને કારણે બે
પેઢીમાં ઘર્ષણ થાય છે. આજની પેઢી ભણતર લીધે બહોળી માહિતી ધરાવતી થઇ
છે. અને એ એ જ માને છે જે એણે
જોયું છે, જાણ્યું છે. અફવા કે બનાવટી વાતો પર એને વિશ્વાસ નથી. જયારે જૂની પેઢી
પાસે અનુભવનો ખજાનો છે, એ સ્વાવલંબી છે, મહેનતુ છે. જયારે નવી પેઢી ઇલેકટ્રોનિક ડિવાઇસ
પર આધારિત છે. જૂની પેઢીના પોતાના વ્યુ પોઇંટ છે. જે એમાં સરળતાથી બાંધછોડ નહિ કરે.
જનરેશન ગેપ ત્યારે જ ઓછો થશે જ્યારે
એકબીજાની વચ્ચે સમજદારી વધે અને ઇગો ઓછો થાય.
એંજિનિયરીગ ભણતી કલ્યાણી ધોરે દઢતાથી કહે છે: “જનરેશન ગેપ એટલે સિમ્પલી કૉમ્યુનિકેશનનો અભાવ!! જનરેશન ગેપ એ ફક્ત ઉંમર સાથે નહિ પણ બે પેઢીની રહેણીકરણી,
સંસ્કૃતિ, ચારિત્ર્ય વિકાસ વગેરે પર આધારિત છે. બે પેઢી એકબીજાથી અંતર ધરાવે છે.
એની પાછળ એમણે જીવેલા જીવન તેમજ તેમના સમયગાળાનો બહુ મોટો ફાળો છે. જૂની પેઢી
સ્ટેબલ થઇ ગઇ છે, જયારે નવી પેઢી હજુ મોજમજામાં રચીપચી છે. જૂની પેઢી પાસે પરિવારની,
બિઝનૅસની, વયોવૃધ્ધ મા-બાપની જવાબદારી છે.
જયારે નવી પેઢી હજુ કરિયર બનાવવામાં વ્યસ્ત છે. નવી પેઢી પાસે ટેકનોલોજી આવવાથી સંબંધોની
દ્રઢતા, સંબંધોનાં ઊંડાણ કે સંબંધોની ઊંમર ઘટી ગઇ છે. નવી પેઢી પાસે ઉપરછલ્લી વાતો
છે. આ જનરેશન ગેપ ઘટાડવાનો એકમાત્ર ઉપાય
છે- જૂની પેઢી નવા ટ્રેન્ડ, નવી
ટેકનોલોજીને સ્વીકારે અને નવી પેઢી જૂના રિવાજોને સ્વીકારે. નવી પેઢીમાં ઘટતા જતા મૂલ્યો,
ઇમાનદારી, નમ્રતા, વિવેક જેવા ગુણો એને નિશ્ચિત પતન તરફ લઇ જશે અને જૂની પેઢીની ‘હું
કરુ, હું કરુ એ જ અજ્ઞાનતા’ તેમને નવું વિચારતા પ્રેરિત નહીં કરે.....
-બાદલ પંચાલ
